محاسبهی حقوق و دستمزد کارگران و کارمندان، از جمله مهمترین مسئولیتهای کارفرمایان است. کارفرما برای محاسبهی دقیق این موارد نیاز دارد که تعاریف مختلفی را بلد باشد و آن را در گزارش خود به کار بگیرد تا بهترین بازدهی را برای شرکت خود داشته باشد.
تعاریف «کارکرد» و «مرخصی» از دید قانونکار، دارای تعاریف مشخص و ثابتی است که همهی کارفرمایان باید دربارهی محاسبه حقوق و دستمزد کارگران و کارمندان خود به این تعارف رجوع کنند و الزامات مطرح شده در شرایط کار را مطابق قانون عملی نمایند.
در ادامه دربارهی این تعاریف توضیح میدهیم.
کارکرد عادی :
بر طبق تبصره ماده ۵۱ قانون کار داریم :
ساعت کار در این قانون مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار میدهد به غیر از مواردی که در این قانون مستثنی شده است ساعات کار کارگران در شبانه روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید.
تبصره ۱ – کارفرما با توافق کارگران، نماینده یا نمایندگان قانونی آنان میتواند ساعات کار را در بعضی از روزهای هفته کمتر از میزان مقرر و در دیگر روزها اضافه بر این میزان تعیین مشروط به آنکه مجموع ساعات کار هر هفته از ۴۴ ساعت تجاوز نکند.
با توجه به اینکه در تبصره ماده فوق الذکر ساعات کار در هفته ۴۴ ساعت در نظر گرفته شده است پس با فرض ۶روز کاری در هفته ، ساعت کار در هر روز برابر با ۷.۳۳ می باشد و با فرض ۵ روز کاری ، ساعات کار برابر با ۸.۸ ( = ۹ ) می شود. که این ساعت‌ها با سیستم حضور و غیاب ثبت می‌شوند!
کار کرد موثر :
( غیبت + مرخصی بدون حقوق +تاخیر ) کسر کار- کارکرد عادی=کارکرد موثر
همانطور که در فرمول بالا مشاهده میشود کارکرد موثر در حقیقت کارکرد خالص افراد بدون در نظر گرفتن کسورات کارکرد نظیر غیبت، تاخیرات و تعجیل در خروج میباشد که به مجموع موارد ذکر شده کسر کار نامیده میشود.
کارکرد موثر همانطور که در فرمول مشاهده میشود شامل مرخصی با حقوق میباشد. در خصوص مرخصی قانون کار توضیحات زیر را ارئه نموده است.
مرخصی :
در رابطه با مرخصی و تعطیلات هم بطور مفصل در مواد ۶۲ الی ۷۴ قانون کار توضیحات لازم ذکر شده است :
ماده ۶۲:
روز جمعه ، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می باشد.
تبصره ۱ – در امور مربوط به خدمات عمومی نظیر آب ، برق ، اتوبوس رانی ویا در کارهاییکه حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین ، به طور مستمر روز دیگری برای تعطیل تعیین شود همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود و به هرحال تعطیل یک روزمعین درهفته اجباری است ۰
کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کارمی کنند در مقابل عدم استفادهاز تعطیل روز جمعه ۴۰% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.
تبصره ۲ – در صورتکیه روزهای کار در هفته کمتر از شش روز باشد مزد روز تعطیل هفتگی کارگر کعادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی وی در روزهای کار در هفته خواهد بود.
تبصره ۳ – کارگاه هایی که با انجام ۵ روز کار در هفته و۴۴ ساعت کار قانونی کارگرانشان از دو روز تعطیل استفاده می کنند ، مزد هر یک ازدو روز تعطیل هفتگی برابر با مزدروزانه کارگران خواهد بود.
ماده ۶۳:
علاوه بر تعطیلات رسمی کشور روز کارگر ( ۱۱ اردیبهشت ) نیز جزء تعطیلات رسمی کارگران به حساب می آید.
ماده ۶۴:
مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه ، جمعا” یکماه است. سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای کار کمتر از یکسال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود.
ماده ۶۵:
مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند ۵ هفته می باشد . استفاده از این مرخصی ، حتی الامکان دو نوبت و در پایان هر شش ماه کار صورت می گیرد.
ماده ۶۶:
کارگر نمی تواند بیش از ۹ روز مرخصی سالانه خودرا ذخیره کند.
ماده ۶۷:
هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت یکماه به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید.
ماده ۶۸:
میزان مرخصی استحقاقی کارگران فصلی بر حسب ماههای کارکرد تعیین می شود.
ماده ۶۹:
تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود و در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجراء است.
تبصره – در مورد کارهای پیوسته ( زنجیره ای ) و تمامی کارهایی که همواره حضور حداقل معینی از کارگران در روزهای کار را اقتضاء می نماید ، کارفرما مکلف است جدول زمانی استفاده از مرخصی کارگران را ظرف سه ماه آخر هر سال برای سال بعد تنظیم و پس از تائید شورای کار یا انجمن صنفی یا نماینده کارگران اعلام نماید .
ماده ۷۰:
مرخصی کمتر از یک روز کار جزء مرخصی استحقاقی منظور می شود.
ماده ۷۱:
در صورت فسخ یا خاتمه قرارداد کار یا بازنشستگی واز کارافتادگی کلی کارگر و یا تعطیل کارگاه ، مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی کارگر به وی و در صورت فوت او به ورثه اوپرداخت می شود.
ماده ۷۲:
نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او وکارفرما تعیین خواهد شد.
ماده ۷۳:
کلیه کارگران در موارد ذیل حق برخورداری از سه روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند:
الف – ازدواج دائم
ب – فوت همسر ، پدر مادر و فرزندان
ماده ۷۴:
مدت مرخصی استعلاجی ، با تائید سازمان تامین اجتماعی جزء سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد.
باید بدانیم که برای محاسبه ساعات غیبت یا تاخیر کارگران، در قانون کارکرد و مرخصی تکلیفی تعیین نشده است. محاسبات آن (تعیین نرخ آن) را کمیته انضباطی شرکتها تعیین می‌کنند.
سعی کردیم تا در مورد تعاریف کارکرد و مرخصی به طور کامل و مفیدی صحبت کنیم و اطلاعات را به طور کامل در اختیارتان قرار بدهیم.
در انتها پیشنهاد میکنیم که اگر نیازمند اطلاعات بیشتری در این مورد هستید، به خود قانون کار مراجعه کنید و یا با نهادهای مشاوره‌ای مشورت نمایید.